ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 5، مرداد 1404 ، شماره پی در پی 111

بررسی ذهن و زبان در غزل مولانا عبدالله روانبد (مشهور به سعدی بلوچستان)

صفحه (193 - 223)
مجیب‌الرحمن دهانی (نویسنده مسئول)، عباس نیکبخت
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1404

چکیده

زمینه و هدف: شعر، آمیخته ای از ذهن و معنا و صورخیال است.شاعر مبانی فکریش با تخیل می آمیزد و آن را بر زبان ساری و در قالب شعر بیان نمود میدهد.ارتباط و پیوند بین زبان و اندیشه، غیرقابل گسست است. زبان شاعر متأثر از اندیشه و دیدگاه اوست؛ هرچه اندیشه های او ساده و بی پیرایه باشند، زبان او نیز صریح و به دور از تعابیر و مفاهیم مصنوع و متکلف خواهد بود. مولانا عبدالله روانبد متخلص به «روانبد» و مشهور به «مولوی روانبد،سعدی بلوچستان» شاعر معروف و شهیر بلوچ است که فارسیگویی او نیز درخور توجه است. ظرافت شعرش، زیبایی بیانش،طبع بلند و لطیفش و اشعار نفیس،نغز و دلکشش همواره مورد ستایش و توجه صاحبنظران ادب فارسی و بلوچی بوده است.

روشها: روش پژوهش در این مطالعه، توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوه اسنادی و فیش‌برداری از غزلیات مولانا روانبد میباشد

یافته: غزلهای مردّف روانبد دارای موسیقی غنیتری است و نقایص قافیه را جبران کرده است. همچنین از نظر ادبی وی تشبیه و استعاره های بسیاری استفاده کرده است که ویژگیهای سبک عراقی را در شعرش تقویت میکند. عنصر تکرار کلمه و ایجاد تناسب میان کلمات نیز جایگاه مهمی در غزل وی دارد. از نظر فکری، وی بیشتر اشعار عاشقانه سروده و به وصف معشوق، غم هجران و فراق و گله از یار پرداخته و مضامین دیگر وی شامل نعت خدا و پیامبر، مضامین قلندری و به ندرت عارفانه است. نکته مهم اشعار وی تاثیر پذیری از شعر حافظ و سعدی است به گونه ای که در ادبیات و جامعه محلی بلوچستان به سعدی بلوچستان مشهور است.

نتیجه گیری:در این پژوهش با هدف شناخت سبک ادبی و انواع موسیقی غزل عبدالله روانبد، به بررسی اشعار وی پرداخته و با ذکر نمونه‎هایی از انواع اوزان کاربردی و ردیف و قافیه و آرایه های لفظی و معنوی و مبانی فکری وی به این نتیجه رسیدیم که روانبد تنوعی در انتخاب اوزان نداشته و تنها از سه بحر مختلف الارکان و سه بحر متفق الارکان استفاده کرده و حدود بیست وزن از این بحور را برای سرودن غزلها به کار برده است که بیشترین بسامد ازان بحر مجتث مثمن مخبون محذوف و مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف است که از آنها برای بیان غم و اندوه فراق و گلایه از یار استفاده کرده است و سایر بحور بسامد کمتری دارند. از نظر کاربرد ردیف بسامد ردیف فعلی در غزل وی بیشتر است و نیمی از ردیفها را تشکیل میدهد ولی قوافی شعر وی ویژگی خاصی ندارد و در مواردی که قافیه با کلماتی از بیت هماوایی دارد موسیقی گوشنوازتر است.

کلمات کلیدی
ذهن , زبان , غزل , عبدالله روانبد.ویژگیهای سبکی

• ثابت زاده، منصوره(1398)«جستار تطبیقی ویژگی های عروضی غزلیات سعدی، مولوی و حافظ»، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال دوازدهم، شماره سوم، پیاپی45صص65-41.
• حافظ، شمس الدین محمد(1391) دیوان اشعار، تهران: فکر روز.
• رازی، شمس الدین محمدبن قیس(1360)المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح مدرس رضوی، تهران: زوار
• حافظ، شمس الدین محمد(1391) دیوان اشعار، تهران: فکر روز.
• روانبد،عبدالله(1383)دیوان روانبد، مقدمه و تصحیح و تعلیقات عبدالغفور جهاندیده، زاهدان: بام دنیا.
• روانبد، رعایت الله(1388)فقیه بزرگ، سعدی بلوچستان علامه مولانا عبدالله روانبد، ندای اسلام، سال 10، ش38صص16-12.
• زرینکوب، عبدالحسین(1363)سیری در شعر فارسی، تهران: نوین.
• سعدی، مصلح الدین(1385)کلیات سعدی، تهران: هرمس.
• شاه حسینی، ناصر الدین (1355)تجزیه و تحلیل قصاید ناصر خسرو و سنجش آن با معیار عروض فارسی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 93-94 صص 97-117.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا(1370)موسیقی شعر، چ3، تهران: آگاه.
• ----------------------(1386)صور خیال در شعر فارسی، تهران: نیل.
• شمیسا، سیروس(1386)فرهنگ عروضی، چ3، تهران: فردوس.
• صفوی، کورش(1373)از زبانشناسی به ادبیات، تهران: چشمه.
• طوسی، خواجه نصیر(1369) معیارالاشعار، تصحیح جلیل تجلیل، تهران: جامی و ناهید.
• کرد، نورالله(1386)تذکره شاعران معاصر، تهران: پویان فرزانگان.
• کرمی، محمد حسین(1380)عروض و قافیه در شعر فارسی، شیراز: دانشگاه شیراز.
• ماهیار، عباس(1379)عروض فارسی، چ5، تهران: قطره
• مدرسی، حسین(1384)فرهنگ کاربردی اوزان شعر فارسی، تهران:سمت
• مولوی، جلال الدین محمد(1384) دیوان کبیر شمس، تهران: طلایه.
• ناتل خانلری، پرویز(1373)وزن شعر فارسی، چ6، تهران: توس.
• --------------(1370) هفتاد سخن،تهران: توس.
• وحیدیان کامیار، تقی(1367) بررسی منشأ وزن شعر فارسی ، مشهد: آستان قدس رضوی.